ایرادات مانع استماع دعوا در رویه قضایی

با وجود تأکیدات فراوان شرع مقدس و قوانین متعدد بر صدور حکم عادلانه و فصل خصومت این پرسش مطرح میشود که چرا قرار عدم استماع دعوا به وفور در آرای محاکم و در رویه قضایی دیده میشود و درصد بالایی از آرای محاکم را به خود اختصاص میدهد؟ در حقیقت اصل بر این است که دادگاه در صورت عدم امکان سازش باید با رعایت شرایط قانونی دعوا را استماع و به شناسایی حق انکار شده یا تضییع شده اقدام نماید ولی موارد صدور قرار عدم استماع در رویه قضایی آنچنان زیاد است که نیاز به تحلیل بیشتر و چاره اندیشی جدی تر دارد. شیوع قرار عدم استماع و افراط در به کارگیری آن باعث طرح مکرر یک دعوا در دادگستری و تراکم کار دادگاهها و نارضایتی دادخواهان و همچنین بدبینی مردم نسبت به دادگستری و کاهش سطح رضایتمندی ایشان از دستگاه عدلیه و کاهش میزان بهره وری و سودمندی این دستگاه میگردد. در همین راستا مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه اقدام به انتشار کتاب ایرادات مانع استماع دعوا در رویه قضایی نموده است. در کتاب حاضر که به قلم مهدی فقیهی نژاد نگاشته شده است، سعی بر آن بوده تا به پرسشهای زیر پاسخ داده شود.

۱منظور از اصل استماع دعوا چیست و مبانی آن چیست و موقعیت حقوقی این اصل و قلمرو موضوعی عدم استماع دعوا در فرایند رسیدگی به دعاوی حقوقی کجاست؟

۲شرایط و موانع قانونی جریان اصل استماع دعوا کدام است؟

۳موانع رویه ای موجه ( مبتنی بر تحلیل آرای قضایی) و غیر موجه و قابل انتقاد( مبتنی بر تحلیل آرای قضایی) در جریان اصل استماع کدام است ؟

۴ با چه روش ها و استدلال هایی می توان از دام ایرادات و قرارهای غیر موجه عدم استماع رهایی یافت یا نظر دادگاه عالی را در جهت نقض این قرار و تکالیف دادگاه تالی به رسیدگی ماهوی جلب نمود؟ ۵ تکلیف دعوایی که مطابق قانون مطرح نمی‌شود و به عبارت دیگر خواهان در طرح آن یکی از تکالیف قانونی را رعایت نمی‌کند چیست ؟

۶ آیا عدم رعایت هر یک از مقررات قانونی در شکل طرح دعوا به کلی موجب عدم استماع است یا اینکه ضمانت اجرای دیگری هم متصور است ؟یا اینکه ممکن است ضمانت اجرای خاصی نداشته باشد ؟

۷ عدم رعایت کدام یک از مقررات قانونی موجب عدم استماع دعوا می‌شود و کدام یک اقتضای چنین اقدامی را ندارد؟

نویسنده در این کتاب به عنوان قاضی دادگاه تجدید نظر استان، با طرح یک یا چند ایراد چنان القا میکند که برخی وکلا هنگام طرح دعوا یا قضات دادگاههای بدوی هنگام رسیدگی به پرونده از برخی از این ایرادات بی اطلاع بوده اند و به نظر ایشان دعوای طرح شده استماع ناپذیر بوده است. در این دیدگاه اصل بر استماع ناپذیری دعوا طبق اصول عدم و برائت است مگر اینکه تمام شرایط الزامات قانونی رعایت شده باشد و دادرس آنها را احراز نماید. ولی نگارنده حاضر ضمن بررسی این کتاب در رویکردی کاملاً مخالف، ضمن اشاره به برخی از آرای نویسنده آن صادر کننده حکم با تمسک به اصل استماع دعوا، به نقد جدی آرای استنادی و مخالفت با آن خواهد پرداخت. رویکرد نگارنده حاضر انتقاد از وضعیت موجود و عبور از ایرادات قابل گذر و کاهش موارد صدور قرار عدم استماع دعوا در پرتو توجه به اصل استماع دعوا و ابزارهای آن است. از جهت ساماندهی کتاب حاضر، لازم به توضیح است که در بخش اول به بررسی مفهوم و مبانی اصل استماع دعوا و در بخش دوم به بررسی شرایط و موانع ایرادات مانع استماع دعوا پرداخته شده و در ذیل بخش دوم ابتدا موانع مصرح قانونی در استماع دعوا و ضمانت اجرای آن در گفتار اول بررسی گردیده و در گفتار دوم جلوه های موانع مصرح قانونی مبتنی بر استقراء در قوانین و انعکاس آن در رویه قضایی بررسی شده است. سپس به موانع استماع دعوا مبتنی بر رویه قضایی و جلوه های آن در آرای دادگاه ها و راهکارهای عبور از موانع استماع دعوا همچون قاعده توصیف خواسته اصل ترمیم دادرسی اصل تسهیل دادرسی قاعده حسن نیت در دادرسی و دادرسی موردیدر هر مورد به صورت کاربردی اشاره شده است.

کتاب حاضر مناسب کلیه ی وکلا، قضات و پژوهشگران این حوزه می باشد.