تحلیل جامع کتاب راهنمای نگارش دادخواست و شکوائیه اثرشقایق قنبریان انتشارات نگاه بینه
برای هر کس ممکن است پیش آید که نیاز به مراجعه به دادگاه داشته باشد تا شکایت خود را در امور حقوقی مطرح کند و حق خود را بگیرد. اولین مرحله از شروع دادخواهی برای افراد، تنظیم دادخواست است
قانون تعریفی از این عبارت پیشبینی نکرده است. داد خواستن به معنای دادخواهی و عدالت خواستن است. عریضه، وامواژه عربی در فارسی است که به معنی دادخواست میان فارسیزبانان رایج شده است
دادخواست یا عریضه به معنی دادخواهی کردن است و در اصطلاح حقوقی به آغاز اقامه دعوا از سوی خواهان علیه خوانده از طریق سیستم دادگستری گفته میشود
در بسیاری از مواد قانونی دادخواست به معنی برگه دادخواست استفاده میشود یعنی برگهای که شخص به وسیله آن دادخواهی خود را به دادگاه ارائه میکند. دادخواست (در قدیم: عرضحال ) شکایتی است که به مراجع قضائی به صورت نوشتاری یا گفتاری عرضه میشود
دادخواست برگهای است با ظاهر، ستونبندی و اصطلاحات خاص که در مراجع دادگستری در اختیار افراد قرار داده میشود تا دعاوی حقوقی خود را در آن تنظیم کنند. افراد با تنظیم و تقدیم این برگه، مطابق شرایط صحیح مشخصشده در قانون، مراجع قضایی را موظف به رسیدگی و صدور رای راجع به خواسته خود میکنند. به تقدیمکننده دادخواست اعم از هر شخص حقیقی و حقوقی که دعوای خود را در برگ مخصوص تنظیم و اقامه دعوا کند، خواهان و به طرف مقابل نیز خوانده گفته میشود
مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دادخواهی حق مسلم هر فردی است و هر کس میتواند به منظور دادخواهی به دادگاه صالح مراجعه کند. به موجب ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شرط اولیه شروع به دادرسی، تقدیم دادخواست توسط خواهان است
دادخواست وسیله رسمی احقاق حق است که از طریق مراجعه به دادگاهها صورت میگیرد. دادخواست نوشتاری بهوسیله برگهای به نام برگ دادخواست انجام میگیرد. دادخواست شکایت حقوقی است. دادخواست نوعی درخواست است اما هر درخواستی دادخواست نیست. دادخواست باید در قالب و فرم ویژهای به دادگاه عرضه میشود اما درخواستها (مثلاً درخواست تأخیر جلسه از دادگاه) شکل خاصی نداشته و هزینهای هم به آن تعلق نمیگیرد. دادخواست همچنین با اظهارنامه تفاوت دارد. اظهارنامه وسیله رسمی مطالبه حق است که از سوی اداره ثبت اسناد یا دفاتر دادگاهها ابلاغ میشود ولی دادخواست را از راه مراجعه به دادگاهها عرضه میکنند
دادخواست یک درخواست رسمی است که توسط طرف یا طرفهای مخاطب، به دادگاه ارسال میشود تا موضوع مورد اختلاف مورد بررسی قرار گیرد. در حقوق مدنی، این دادخواست نقطه شروعی برای رسیدگی به یک اختلاف حقوقی یا دعوا است
با توجه به ماده۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شروع رسیدگی در دادگاه به تقدیم دادخواست وارد میشود. بنابراین، برای ایجاد فرآیند قانونی، دادخواست باید به دفتر دادگاه صالح ارسال شود. دادخواست باید به زبان فارسی و در فرم چاپی مخصوص نوشته شود و مواردی که باید به لحاظ شکلی در آن رعایت شود، در قانون مشخص شدهاند. اهمیت رعایت این موارد به دلیل حفظ حقوق طرفین در دادگاه بسیار مهم است و عدم رعایت این موارد میتواند منجر به رد دادخواست شود. از آنجا که روند الکترونیکی و آنلاین در حال گسترش است، امروزه معمول است که متقاضیان به دفاتر خدمات قضائی مراجعه کرده و دادخواست خود را به صورت الکترونیکی (سامانه ثنا) ثبت کنند. سپس دادخواست به معاونت ارجاع شده و بعد به ترتیب به شعب دادگاه ارسال میشود تا روند رسیدگی به دعوا آغاز شود
هر دادخواست حقوقی سه رکن اصلی دارد:
۱-خواهان یا مدعی: شخصی (حقیق یا حقوقی) که با ارائه دادخواست، درخواست رسیدگی به دعوای خود در دادگاه را دارد
۲-خوانده یا مدعی علیه: شخصی که خواهان علیه او اقامه دعوا کرده است
۳-خواسته یا موضوع دعوی: همان موضوعی است که خواهان خواستار رسیدگی به آن است و باید با ارئه ادله و مدارک از سوی خواهان به اثبات برسد. خواسته میتواند مالی (مانند: مطالبه وجه چک) یا غیرمالی (مانند: الزام به تمکین) باشد. در صورتی که خواسته مالی باشد باید مبلغ و میزان دقیق آن در دادخواست ذکر شود
در صورتی که مدعی نسبت به امور فرع بر خواسته اصلی خود، مانند: حق الوکاله، هزینه دادرسی، تامین خواسته، خسارت تاخیر یا سایر خسارات دادرسی و ... تقاضای رسیدگی داشته باشد، باید این مطالبه خود را در دادخواست بیاورد
طبق ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست باید روی برگههای خاص (در حال حاضر به صورت فرم الکترونیکی) و حاوی این اطلاعات باشد:
- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و در صورت امکان شغل خواهان
- در صورتی که دادخواست توسط وکیل تقدیم میشود مشخصات وکیل هم باید ذکر شود
- نام، نام خانوادگی، اقامتگاه (محل اقامت) و شغل خوانده
- تعیین خواسته و بهای آن، مگر اینکه تعیین بهای خواسته ممکن نباشد یا اینکه خواسته، مالی نباشد
- تعهدات و جهاتی که به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه میداند به نحوی که مقصود او واضح باشد
- درخواست خواهان از دادگاه
- ذکر ادله و مستنداتی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد، شهادت شهود و غیره... ادله مثبته باید به ترتیب و واضح نوشته شود و اگر دلیل، شهادت شهود باشد، خواهان باید اسامی، مشخصات و محل اقامت آنها را به طور صحیح مشخص کند
- امضای دادخواست دهنده و در صورت عدم امکان امضاء، اثر انگشت او
- مشخصات اقامتگاه باید با تمام خصوصیات آن مانند: شهر، روستا، خیابان و ... به نحوی نوشته شود که ابلاغ دادخواست به راحتی ممکن باشد
- در صورتی که خواهان یا خوانده شخص حقوقی باشد، نام و اقامتگاه شخص حقوقی در دادخواست نوشته میشود
- در صورتی که هرکدام از اصحاب دعوا، عنوان ولی، قیم، وصی یا مدیر شرکت و امثال اینها را داشته باشد باید در دادخواست ذکر کند
نحوه تنظیم دادخواست نکات مهمی دارد که باید رعایت شود چرا که عدم رعایت الزامات تنظیم دادخواست، عواقبی مانند: رد دادخواست را در پی خواهد داشت. تنظیم دادخواست باید با رعایت شرایط تنظیم دادخواست که در ماده ۵۱ آیین دادرسی مدنی آمده است، انجام شود و عدم رعایت موارد مذکور، موجب میشود در صورت عدم رفع نقص در مهلت قانونی و در مواردی از همان ابتدا، قرار رد دادخواست صادر شود. با صدور این قرار، دادخواست مورد نظر از سوی مرجع رسیدگی، رد خواهد شد و دیگر به آن رسیدگی نمیشود
دلایل و منضمات دادخواست که ادله اثبات دعوی نامیده میشوند، نیز نقش بسیار مهمی در صدور حکم دارند. مواردی مانند: شهادت شهود، سوگند، کارشناسی، و ... از ادله اثبات دعوا هستند، و در صورت وجود این ادله، باید به صورت ضمیمه و پیوست دادخواست به مرجع رسیدگی کننده ارائه شوند. اگر وضعیت خوانده دادخواست، مجهولالمکان اعلام شود، یعنی محل اقامت یا نشانی خوانده، معلوم نباشد، برای ابلاغ دادخواست به او، باید متن دادخواست یک بار در روزنامههای کثیرالانتشار آگهی شود، اگر بعد از آگهی مراجعهای از سوی خوانده دعوی انجام نشود، دادگاه به صورت غیابی، حکم صادر میکند. بهتر است برای رعایت دقیق نکات مربوط به تنظیم دادخواست و ارائه یک دادخواست صحیح، و جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه، افرادی که قصد تنظیم دادخواست دارند از یک وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرند تا درگیر مشکلات بعدی مانند: اخطار رفع نقص، صدور قرار رد دادخواست، ابطال دادخواست، و یا عدم استماع دعوی و ... نشوند
دادخواست انواع مختلفی دارد که شامل این موارد میشود:
- دادخواست واخواهی
- دادخواست دادگاه تجدید نظر
- دادخواست دیوان عدالت اداری
- دادخواست فرجامخواهی
- دادخواست طاری یا اضافی
- دادخواست متقابل
- دادخواست بدوی به دادگاه حقوقی (مانند: دادخواست طلاق، دادخواست تامین دلیل، دادخواست مطالبه وجه، دادخواست اعسار، دادخواست طلاق توافقی، دادخواست مطالبه وجه چک، دادخواست جلب ثالث، دادخواست انحصار وراثت، دادخواست الزام به تنظیم سند، و ...)
با طرح دادخواست از سوی خواهان، نوعی رابطه حقوقی بین اصحاب دعوا یعنی خواهان و خوانده، ایجاد میشود که برای هر دو طرف، حقوق و تکالیفی ایجاد میکند. یکی از آثاری که ایجاد میکند این است که به موجب این رابطه، خواهان تنها تا مقاطع زمانی خاصی حق استرداد دادخواست را دارد. طبق ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی: خواهان تا قبل از اولین جلسه دادرسی یا تا زمانی که دادرسی تمام نشده، میتواند دعوای خود را مسترد کند
استرداد دعوا بعد از ختم مذاکرات تنها در صورت رضایت خوانده یا آن که صرف نظر خواهان از دعوای خود به صورت کلی ممکن است. اثر دیگر دادخواست، الزام دادگاه به رسیدگی به دعوای مطرح شده در چارچوب دادخواست تنظیمی و صدور حکم بر اساس ادله است. اثر بعدی، نسبت به خوانده است که او را مکلف به پاسخگویی در مورد دعوایی که علیه او اقامه شده، میکند
یکی از اصول حاکم بر دادرسی، اطلاع طرفین از دعوای اقامه شده و مفاد آن است. قانونگذار در مواد ۴۸ تا ۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۹۲، این موضوع را پیشبینی کرده و احکام مربوط به تقدیم دادخواست، جریان دادخواست و ابلاغ را از قواعد آمره محسوب نموده که طرفین، حق توافق برخلاف آنها را نداشته و عدم رعایت آن، خطر نقض رای در مراحل دادرسی را در پی خواهد داشت
بر اساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی: هیچ حکم یا قراری را نمیتوان اجرا کرد مگر اینکه، به طرفین یا وکیل آنان ابلاغ شده باشد. به این حکم یا قرار که طبق تشریفات به طرفین ابلاغ میشود، ابلاغیه رای گفته میشود
آنچه در ابلاغ اهمیت دارد مطلع شدن مخاطب آن، از محتوای برگه ابلاغیه است. ابلاغیه، دربردارنده بخشی از اطلاعات مربوط به یک پرونده است که طبق مقررات ابلاغ، برای طرفین دعوا ارسال میشود. در گذشته، ابلاغیه اوراق قضایی به طرفین پرونده، توسط مامور ابلاغ و به صورت حضوری انجام میشد. اما از سال ۱۳۹۵، با راهاندازی سامانه درگاه خدمات الکترونیک قضایی (https://adliran.ir) و از طریق بخش ثبت نام الکترونیک قضایی (ثنا)، انجام میشود
جهت رعایت حق دفاع طرفین، وقتهای تعیین شده برای رسیدگی، دستورهای صادره از سوی قاضی رسیدگی کننده به پرونده، نظریهها و نامههای ارسال شده به شعبه رسیدگی کننده که اطلاع از آنها حق طرفین دعواست، به دستور رئیس شعبه به طرفین پرونده ابلاغ میشود
باتوجه به توضیحاتی که در این مطلب ارائه شد، مشخص شد که شروع رسیدگی به درخواست خواهان علیه خوانده در یک پرونده ، با ارائه دادخواست صحیح به مرجع صالح قضایی انجام میشود دادخواست دارای شرایطی است و دادگاه در صورتی به آن ترتیب اثر میدهد که تمام شرایط رعایت شده باشد
متاسفانه اغلب افراد ، دانش حقوقی کافی و تبع آن توانایی نگارش یک دادخواست خوب را ندارند و همین امر ممکن است موجب ضایع شدن حق آنان گردد. به همین منظور وجود کتابی که بتواند عموم مردم و وکلای جوان را در نگارش یک دادخواست خوب یاری رساند بیش از پیش احساس می شود. در همین راستا کتاب راهنمای نگارش دادخواست و شکوائیه به قلم شقایق قنبریان ، توسط انتشاراتانتشارات نگاه بینه منتشر شده است
این کتاب در دو فصل اصلی انواع دادخواست ها را مورد بررسی قرارداده؛ به این ترتیب که ابتدا دادخواست های حقوقی و سپس دادخواست های کیفری را مورد بررسی قرار داده و برای هریک نمونه های فراوانی ،آورده است.در کتاب حاضر سعی بر آن شده تا اکثر موضوعات حقوقی و کیفری مطرح گردد، اما به دلیل گستردگی علم حقوق باید به موارد مطرح شده در این کتاب به عنوان مثال و نمونه نگاه کرد و نمی توان با اطمینان گفت این مجموعه تمام آنچه که در دادگاههای ما میگذرد را در بر می گیرد
بدیهی است برای تقدیم دادخواست یا شکواییه باید به شرایط و ویژگیهای خاص هر مورد دقت نمود و بر اساس آن به تنظیم دادخواست یا شکواییه پرداخت
مطالعه ی این کتاب به کلیه ی کارآموزان وکالت و همینطور کلیه ی پژوهشگران و علاقمندان به این حوزه توصیه می گردد
فهرست مطالب کتاب
بخش اول: حقوقي
- نمونه فرم ها
- انواع اظهارنامه
- دعاوي اعسار
- امور حسبي
- ثبت احوال
- دعاوي خانوادگي
- خلع يد و تسليط يد
- تامين خواسته
- تامين دليل
- دستور موقت
- دعاوي طاري
- دعاوي مطالبه
- الزام به تنظيم سند رسمي و متفرعات
- تسليم مبيع (الزام به تحويل)
- الزام به پرداخت بهاي املاك واقع در طرح هاي عمومي
- روابط موجر و مستاجر
- تاييد فسخ
- دعاوي مربوط به چك و سفته
- اعلام بطلان معامله
- دعاوي مربوط به شركت هاي تجاري
- دعاوي مربوط به داوري
- اعتراض به راي دادگاه
- ساير دادخواست ها
بخش دوم: كيفري
- جعل و استفاده از سند مجعول
- كلاهبرداري
- ارتشاء
- جرايم عليه اشخاص و اطفال
- سرقت
- تهديد، افترا ، توهين
- خيانت در امانت
- حقوق خانواده
- جرايم رايانه اي
- جرايم مربوط به چك
- جرايم مربوط به كار و تامين اجتماعي
- جرايم مربوط به اموال غير منقول
- جرايم پزشكي
- تخريب
- شهادت دروغ
- شكايت انتظامي
- ساير شكوائيه ها
